POLSAM | POLİTİK STRATEJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ
Gülcan Dağ
Dış Politika Araştırmacısı
Yahudiler geçmişten günümüze ticaret, elmas, altın gibi işlerle uğraşmışlardır. 1929 Ekonomik Buhran sebebiyle zor duruma düşen Almanya, bu durumdan fazlasıyla rahatsızlık duymaktadır. 1933 yılında Hitler’in başa gelmesiyle antisemitik filmler yayınlanmaya başladı ve büyük kıyımla beraber İsrail devletinin de kuruluşu hızlandı.
İsrail toplumu kendi içerisinde homojen bir yapıda değildir. Farklı bölgelerden ve sosyo-kültürel çevreden göç eden Yahudilerden oluşup heterojen bir yapıda bulunmakla birlikte kendi aralarında da birçok bölünme, ayrışma yaşamışlardır. 1948 yılında kurulduktan sonra Aşkenazi Yahudileri (Avrupa kökenli), Sefarad Yahudileri (İspanya-Portekiz), Mizrahiler (Arap, Kuzey Afrika kökenli) bu bölgeye göç etmişlerdir. (Kuran, 2018)
İsrail’in kuruluşu Aşkenazi Yahudileri tarafından yapılmıştır. Avrupa’dan gelen yoğun göç ile toplumda baskın hale gelmişlerdir. (Ersoy, 2018) Bundan kaynaklı İsrail toplumunda büyük ayrılıklar yaşanmaya devam etmektedir. Aşkenaziler, Avrupa’dan göç ettikleri için toplumda sevilir ve en üst konumda görülür. Bunun yanında bürokraside ve siyasette de Aşkenaziler yoğunluktadır. Ayrıca Tel-Aviv, Hayfa gibi İsrail’in en iyi şehirlerinde yaşamaktadırlar.
Sefarad Yahudileri 1400-1500’lü yıllarda İspanya-Portekiz’den sürüldükten sonra Osmanlı tarafından kabul görmüştür. (Bolelli, 2022) Başta Selanik, İzmir, İstanbul olmak üzere dönemin en güzide Osmanlı şehirlerine yerleşmişlerdir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra da büyük bir kısmı Filistin’e göç etmiştir.
Mizrahiler bu toplumda en alt tabakada görülmektedir. Çünkü büyük çoğunluğu Araplardan oluşmaktadır. Genelde pazar yerlerinde Mizrahiler ve Rusya Yahudileri çalışmaktadır. Aslında Rusya Yahudileri de Aşkenazidir. Çünkü onlar da Doğu Avrupa’dan gelmişlerdir. Ancak SSCB döneminden sonra bunlar da kendi aralarında ayrılma yaşamışlardır. Örneğin Estonya, Litvanya, Letonya bölgesinde yaşayan herhangi bir Yahudi Aşkenazi iken Rusya’nın iç kesimlerinde yaşayanlarsa Rus Yahudisidir. (Eskinazi, 2008)
Batı Yahudileri Doğu Yahudilerine yukarıdan baktığı için hiçbir alanda kendilerine eşdeğer görmemektedirler. İsrail-Yahudi vatandaşlarına göre Arap kültürüne olan yakınlık toplum tarafından hoş karşılanmamaktadır. Çünkü bu Yahudiler yıllarca Arap egemenliği altında yaşamış ve yerel kültürle bezenmişlerdi. Bu kültür karmaşasından kaynaklı İsrail toplumunda büyük ayrımcılıklar yaşanmaktaydı. İsrail’e gelen Doğu Yahudilerinin kendi kültürlerini unutup tamamen ‘İsrailli Yahudi’ adı altında yeni bir kültüre bürünmelerini istiyorlardı. Geçmişten beri var olan bu kültürel soruna günümüzde sağcı Netahyahu’ya karşı ‘ırkçılığa hayır’ protestolarıyla karşı çıkılmaktadır. (Sözcü, 2015)
İsrail devletinin kurucusu olan David Ben-Gurion’a göre ise ayrımcılığın nedeni daha farklıydı. Onlara göre İsraillilerin kendi kültürlerinin unutulmaması gerekiyordu. Mizrahi Yahudilerine olan karşıtlıkları ise içerisinde var olan Arap kültürünün baskınlığıydı. David Ben-Gurion’a göre bu durum tercih edilen bir Yahudi türü olmamalıydı. (Rosenblat, 2019; Altaras, 2019)
Aşkenazi kültürü ise Avrupa’dan gelmekteydi. O halde İsrail toplumunda Avrupa kültürü empoze edilmek isteniyordu. Aşkenazi Yahudilerini biricik yapan şey bu devleti kurmuş olmaları ve devlet kurallarını kendilerinin çizmiş olmasıydı. Ulus-devlet yapılanmasında bu tarz algılamalar yapılmaktadır. Aşkenaziler, Avrupa’da gördükleri milliyetçilik akımının bir siyasi etkisi olarak ulus-devletlerde var olan özellikleri İsrail’e uygulayarak ellerinde siyasi bir güç yaratmışlardır.
1900’lü yılların başından beri Filistin’i Yahudileştirme politikası olan Ben Gurion (Erdemir, 2011) 1941 yılında bu olaylara yönelik farklı şeyler düşünmekteydi. Bu dönemde Avrupa’dan Filistin bölgesine göç edecek Yahudi bulunmamaktaydı. Çünkü çoğu Yahudi Amerika Birleşik Devletleri’ne kaçmıştı. Kaçan Yahudileri döndürmek oldukça güçtü. (Yetkin, 2014) Ayrıca ABD’de de varlık gösterecek Yahudiler bulunmalıydı. Bu nedenle gözler Mizrahi Yahudilerine çevrilmişti ve asimile edilmelilerdi. Çünkü İsrail’e göç yoluyla daha fazla insan alamayacaklarının farkındalardı. Ancak Mizrahi Yahudileri, bu kadar katı görüşlere sahip olamazlardı. Çünkü Avrupalılar gibi bulunduğu topraklarda soykırıma uğramamışlardı. Bu yüzden Aşkenaziler kadar milliyetçi olmaları beklenemezdi. Mizrahilerin kültürlerini unutup bir Aşkenazi gibi yaşamaları tersi senaryoya göre daha basit bir şekilde gerçekleşebilirdi. Burada dikkat çeken konu bir asimilasyonun olduğudur. Bunun en temel sebebi, bu kültürlerin kendilerine tehdit olarak görülmesiydi. Halbuki entegrasyonu tercih etseler bu kişileri kültürleriyle beraber İsrail toplumunun bir parçası olarak da kabul edebilirlerdi.
Ben-Gurion, Theodor Herzl’in yolundan giderek İsrail’i bütün Yahudiler için bir erime noktası haline getirmek istemiştir. Oluşturmak istedikleri şey Aşkenazilerin kendi koşullarını ortaya koyduğu bir İsrail idi. Çünkü Araplık-Arapça Filistin ile bağdaştırılıyordu. Dolayısıyla Mizrahi Yahudileri bunu kabul etmezdi. Bu yüzden Mizrahiler iş bulmakta ve çocuklarını okullara göndermekte oldukça zorlanıyordu. Öte yandan Mizrahi Yahudisi tabiri İsrail toplumunda ve Siyonist Yahudilerde oldukça yanlış algılanmaktaydı. (Aydın, 2018)
İsrail toplumunda bir de Ortodoks Yahudileri bulunmaktadır. Buradaki Yahudiler oldukça problemli bir topluluktur. Askere gitmeyi reddederler, vergi vermezler, bolca çocuk sahibi olurlar ve oldukça muhafazakardırlar. Ayrıca siyonist teşkilata da karşıdırlar. İsrail’in modern hayatına eklemlenme konusunda oldukça sıkıntılar çıkartmaktadırlar. (Fırat, 2021) Ancak İsrail hükümeti için bu kesim de önemlidir. Çünkü İsrail halkının nüfusunu çoğaltıyorlar. 9 milyonluk İsrail nüfusunun neredeyse 3 milyonu Araplardan oluşmaktadır. Bu da oluşturmak istedikleri ‘İsrail toplumu’ için bir tehdittir. (Haber, 2023) Bu tehdidi ise Ortodoks Yahudileri ile ortadan kaldırmayı düşünmektedirler.
İsrail’in eritme potası kavramı aslında günümüzde yok olmuştur. Çünkü Kuzey Afrika’dan, Rusya’dan, Almanya’dan, Fransa’dan ve diğer yerlerden gelen Yahudiler bir yerde eritilip İsrailli yapılamazdı. Üzerinde esas yoğunlaştıkları konu İsrail’in demokratik bir Yahudi devleti olarak imajının yükseltilmesidir. İsrail toplumunun aslında en büyük endişesi Orta Doğu’da kalıcı olup olmadıklarıdır. Göç ile kurulan bir ülke oldukları için ve İsrail’in de saldırgan tavırlarından ötürü bölgedeki diğer devletlerle barışı sağlayarak kalıcı olmak istemektedirler. Bu durum İsrail ile bağdaşmış bir politika olarak günümüzde de görülmektedir.
“Savaş zaruri ve hayati olmalıdır. Milletin hayatı tehlikeye maruz kalmadıkça savaş cinayettir.”
Mustafa Kemal Atatürk
Kaynakça
Altaras, N. (2019, Temmuz 30). Hakkımızda: Avlaremoz. Avlaremoz Web Sitesi: https://www.avlaremoz.com/2019/07/30/sefaradlara-karsi-ayrimcilik-yahudi-birligini-siniyor/ adresinden alındı
Aydın, R. (2018, Haziran 18). MİZRAHİ YAHUDİLERİ VE İSRAİL’DEKİ SOSYO KÜLTÜREL DURUMLARI. Dergi Park Akademi, s. 8-10.
Bolelli, Ş. (2022, Mart 29). Hakkımızda: Anadolu Ajansı. Anadolu Ajansı Web Sitesi: https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/sefarad-yahudilerinin-osmanli-topraklarina-gelisinin-530-yildonumu-madridde-anildi/2548974# adresinden alındı
Erdemir, H. (2011). İsrail Devleti’nin İlanından Önce David Ben- Gurion’un Filistin’i Yahudileştirme Politikası. Akademik Bakış, 1-20.
Ersoy, T. (2018, Mayıs 2). İsrailli Olmak: Kolektif Bir Kimlik. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, s. 82-83.
Eskinazi, S. (2008, Ocak 9). Hakkımızda: Şalom. Şalom: https://www.salom.com.tr/arsiv/haber/62512/rusyada-yahudilik-yeniden-yukseliste adresinden alındı
Fırat, E. (2021, Nisan 16). Anadolu Ajansı. Anadolu Ajansı Web Sitesi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kuduste-israil-bayragini-atese-veren-ultra-ortodoks-yahudiler-siyonizme-tepki-olarak-filistin-bayragi-acti/2210585 adresinden alındı
Haber, T. (2023, Nisan 26). Hakkımızda: TRT Haber. TRT Haber: https://www.trthaber.com/haber/dunya/israilin-nufusu-97-milyon-oldu-762875.html adresinden alındı
Kuran, N. (2018, Ekim 24). Hakkımızda: Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği. ORDAF Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği Web Sitesi: https://ordaf.org/israilde-tartismali-kimlikler-falasalar-ve-etnik-kokenleri/ adresinden alındı
Rosenblat, G. (2019, Mayıs 15). Hakkımızda: Times Of Israel. Times Of Israel Web Sitesi: https://www.avlaremoz.com/2019/07/30/sefaradlara-karsi-ayrimcilik-yahudi-birligini-siniyor/ adresinden alındı
Sözcü. (2015, Mayıs 4). Hakkımızda: Sözcü. Sözcü Web Sitesi: https://www.sozcu.com.tr/israilde-irkciliga-protesto-wp822151 adresinden alındı
Yetkin, Ö. (2014, Eylül). YAHUDİ DİASPORASI İLETİŞİM STRATEJİSİ: ABD ÖRNEĞİ. Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Uzmanlık Tezi, s. 42-43.
