Moskova’daki Terör Saldırısının Orta Asyalı Göçmen Toplulukları Üzerindeki Etkisi

Zeynep Gizem Özpınar

Bölge Çalışmaları Uzmanı

Geçen ay Moskova’da Crocus Belediye Binası’na, Tacik militanlar tarafından gerçekleştirilen terör saldırısı, Rusya’da göçmenler ve etnik azınlıklar için önemli sonuçlar doğurdu. Kremlin, uluslararası alanda terör saldırısının sorumluluğunu Ukrayna, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve İngiltere’ye atarken, iç politikada ise göçmenlere yönelik baskıları artırdı. Rus polisi birçok şehirde göçmen yurtlarına baskınlar düzenlerken, Orta Asyalı göçmenler gözaltına alınmaya başlandı. Uzmanlar tarafından, Slav olmayan görünüme sahip herkesin risk altında olduğunu belirtildi.

Orta Asya’dan gelen göçmenlerin, Rusya’da değerli bir işgücü kaynağı olarak uzun bir geçmişi bulunuyor. Ancak son terör saldırısıyla suçlanan dört kişinin Tacikistan’dan olduğunun belirlenmesi, Orta Asyalı göçmenler (Tacikistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Kazakistan) için hep var olan baskı ve şiddetin artmasına sebep oldu. Göçmenler özellikle inşaat, perakende ve dağıtım gibi sektörlerde çalışıyor. Rus ekonomisinin önemli bir parçası haline gelmiş olan göçmenlerin yokluğu halinde Rusya’da birçok sektörde iş gücü eksikliği yaşanması ciddi sorunlara yol açabilir. Çünkü göçmenler, Rusların çoğunlukla istemedikleri veya uygun görmedikleri işleri yaparak, önemli bir iş gücü açığını dolduruyor ve kendi ülkelerinde GSYH’nin artmasına katkı sağlıyorlar. 2022 yılında Rus vatandaşları arasından, 300.000 yedek askerin orduya çağrılması ve birçok genç yetişkinin askere alınmamak için ülkeden kaçması gibi faktörler nedeniyle ortaya çıkan işgücü sorununa göçmenler çare oluyorlar. Ancak artan göçmen karşıtlığı ve ayrımcılık, birçok göçmenin kendilerini tehdit altında hissetmelerine sebebiyet veriyor. Bu durum hem sosyal hem de ekonomik açıdan endişe verici bir atmosfer yaratarak, göçmenlerin geleceği konusunda belirsizlikler doğuruyor.

Rusya ile Orta Asya ülkeleri arasındaki göç sistemi onlarca yıldır devam ediyor ve Orta Asyalılar çalışmak için Rusya’ya gidiyorlar. Rusya İçişleri Bakanlığı’na göre, ülkede Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan’dan gelen tahmini 10,5 milyon göçmen bulunuyor. Ancak bu rakamın önemli bir kısmının kayıtsız olduğu tahmin ediliyor. Bu yüksek göçmen sayısının nedenlerinden biri, Rusya’nın bu ülkelerden gelen vatandaşlardan vize talep etmemesi olarak belirtiliyor. Rusya, kendi ülkelerinde geçimlerini sağlayamayan insanlar için önemli bir fırsat sunuyor. Bu nedenle, Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan gibi Orta Asya ülkelerinden gelen göçmenler için Rusya çekim merkezi haline geliyor. Bunun sonucunda da kayıt dışı göçmenlerin sayısında ciddi bir artış yaşanıyor.

Saldırının ardından avukat ve göçmen aktivisti Valentina Chupik, Rusya’da göçmenlerden gelen ve hukuki yardım isteyen çağrıların saldırıdan önce günde 150 iken saldırıdan sonraki gün toplamda 6.000’in üzerine çıktığını ve bu sayıların gün geçtikçe arttığını dile getirdi. Aslında Rusya’da göçmen karşıtı faaliyetlerde artış yaşanması son terör olayıyla birlikte artmış fakat bu olayla birlikte başlamamıştı. Rus görevlilerin geçtiğimiz yıl göçmen karşıtı söylem ve eylemleri neticesinde 5.000’den fazla göçmen sınır dışı edilmişti. İnsan Hakları İzleme Örgütü ise mevcut mahkeme istatistikleri analiz edildiğinde, saldırıyı takip eden haftada göçmenlere yönelik göçmen yasalarının ihlal edildiği iddiasıyla açılan dava sayısının 2024 ortalamasına göre %70 arttığını tespit etti.

Bağımsız Rus haber kaynakları, sosyal medyada göçmenlere karşı artan ayrımcılığa dair çeşitli kanıtların ortaya çıktığını bildirdi. Rusya’nın uzak doğusundaki Blagoveshchensk kentinde bir kafenin yakılarak yerle bir edildiği haberleri gelirken, ülkenin güneybatısındaki Kaluga şehrinde üç Tacik göçmenin dövüldüğüne dair raporlar bulunuyor. Ayrıca, göçmenlerin yaşadığı ve çalıştığı yerlere yönelik polis baskınlarının hızla arttığına dair haberler var. Moskova’da büyük bir depoda 5.000 işçinin pasaportlarını ve çalışma izinlerini görmeyi talep eden polis ve ulusal muhafızların baskınında yaklaşık 40 kişi gözaltına alındı. Başka bir örnekte, müşterilerin taksi uygulamalarında sürücülere mesaj göndererek, Tacik olup olmadıklarını sordukları ve eğer öyleyse yolculuklarını iptal etmelerini istediklerine dair ekran görüntüleri paylaşıldı.

Göçmenlerin yaşadığı olayların boyutlarına ilişkin resmi veriler olmamasına rağmen, geçerli belgelere sahip birçok kişinin gözaltına alındığı, para cezalarına çarptırıldığı ve hatta gerekçe gösterilmeden sınır dışı edilmekle karşı karşıya kaldıkları belirtiliyor. Yekaterinburg’da güvenlik yetkililerinin, kendileri için çalışan Orta Asyalıları listelemeyi kabul etmeyen iş yerlerini cezalandırmakla tehdit ettiği bildirildi.  

Olayların bu şekilde ilerlemesinden ötürü Kırgızistan vatandaşlarını Rusya’ya seyahat etmekten kaçınmaları konusunda uyarırken, Özbekistan’ın Dış İşgücü Göç Dairesi güvenlik önlemlerini özetleyen bir seyahat uyarısı yayınladı. Tacikistan da aynı şekilde vatandaşlarına uyarılarda bulunurken, Rusya ile bu konuda herhangi bir münakaşaya girmekten geri duruyor.  Olayların ardından avukatlar, göçmenlere yönelik tavsiye metinleri yayınladı. Bu metinlerde; Rusya’da yasal kalışa ilişkin belgeleri düzenlemek, telefon, bilgisayar ve diğer cihazlardaki tarayıcı geçmişlerini düzenli olarak silmek, ortalık durulana kadar halka açık yerlerde daha az bulunmak, acil durumlar için büyükelçilik ve konsoloslukların numaralarını saklamak yer alıyor.

1 Nisan’da Rus İçişleri Bakanlığı sözcüsü, konuya ilişkin yapılacak düzenlemelerin Rusya’ya girişte tüm yabancılardan zorunlu parmak izi alınmasını ve fotoğraflarının çekilmesini, yasal kalış süresinin 180 günden 90 güne düşürülmesini ve göçmenlerin kayıt altına alınmasını içereceğini duyurdu. Ayrıca önceden bir göçmen ancak mahkeme kararıyla sınır dışı edilebiliyorken artık bu durum geçerli olmayacak.

2023’te Rusya’da aşırı milliyetçi saldırılarda artış yaşandığı ve yabancı düşmanı göçmen karşıtı söylemin parlamentoda, medyada ve toplumda yayıldığı bildirilmişti. BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi (CERD) başta politikacılar, tanınmış kişiler ve medya olmak üzere ırkçı nefret söyleminin ve suçlarının yayılmasında yetkili ve ilgili herkesin sorumluluğunun eksikliğine dikkat çekti. Komite, Rus hükümetini her türlü nefret söylemini kınamaya, ırkçı söylemden uzak durmaya ve bu tür eylemleri soruşturup cezalandırmaya davet etti. Lakin raporlar, yetkililerin bu tavsiyelere uygun şekilde hareket etmediğini ve Crocus Belediye Binası saldırısının ardından durumun daha da kötüleştiğini gösteriyor. Uluslararası insan hakları hukuku çerçevesinde, hükümetlerin ülkelerindeki herkesin yaşam hakkını ve güvenliğini koruma yükümlülüğünün olduğu vurgulanırken, Rus yetkililer yabancı düşmanlığına karşı tolerans gösterilmemesi gerektiğini ve saldırıların etkili bir şekilde kınanması gerektiğini dile getiriyor.

Bu doğrultuda, Rusya’nın Orta Asya göçüne yönelik politikası çelişkilerle doludur. Orta Asya ülkelerinden gelen göçmenler, Rusya’ya sağladıkları işgücüyle önemli bir rol oynarken, aynı zamanda Kremlin’in bölgedeki siyasi nüfuzunu artırmasına da yardımcı oluyorlar. Ancak, bu göçmenler Rusya’da sistematik şekilde ayrımcılık ve ırkçılık ile karşı karşıya kalarak genellikle ikinci sınıf insan muamelesi görüyorlar. Rusya’nın bu politikasıyla Orta Asya cumhuriyetlerinin vatandaşları Rusya’ya yerleşebilmesine rağmen, devlet tarafından uygulanan ayrımcı uygulamalarla karşı karşıya kalıyorlar.

Sonuç olarak, Rusya’nın terör saldırısında Ukrayna’nın parmağı olduğu yönündeki iddiaları, devletin istihbarat teşkilatındaki başarısızlığı gizlemek için kullanılan bir propaganda yöntemi olabilir ve bu durumu kullanarak Ukrayna’ya olan saldırılarında şiddeti artırabilir. Rusya’nın bu saldırıyı, Ukrayna’nın işgalini tam anlamıyla destekleme konusunda endişeli olan Orta Asya Devletleri’ne yönelik baskılarını artırma aracı kullanması ihtimal dahilindedir. Bu tür olayları kendi lehine çevirme ustası olan Putin, aynı 2002 senesinde Çeçen kuvvetlerince Moskova’da bir tiyatro salonunun ele geçirilmesi olayını bahane ederek, iktidarın kontrol gücünü artıran yasaları yürürlüğe koymuştu. Bu olayın da kendi yönetimini istikrarsızlaştırmaması adına sert önlemler almaya devam edebilir. Hatta muhalifler üzerindeki baskıyı bile artırabilir. Rus halkındaki göçmen nefreti, toplumsal gerilimleri ve kutuplaşmayı derinleştirecektir. Lakin kendi ülkelerinde maddi olarak oldukça sıkıntı çeken pek çok Orta Asyalı göçmenin çalışmak için Rusya’yı tercih etmekten başka şansları bulunmuyor.

Kaynakça

“Поймали таджиков и избили дубинками”. Мигранты из Центральной Азии в России рассказывают о задержаниях и проверках на улицах, https://www.currenttime.tv/a/zaderzhaniya-migrantov-v-rossii/32881079.html, 29.03.2024, (Erişim Tarihi: 26.04.2024).

“I listened to the preacher”: the terrorist attack at Crocus City Hall as a result of failed migration policy, https://en.topwar.ru/239011-propovednika-slushal-terakt-v-krokus-siti-holl-kak-rezultat-provalnoj-migracionnoj-politiki.html, 27.03.2024, (Erişim Tarihi: 26.04.2024).

Briar Stewart, Central Asian migrants in Russia facing threats, detention in wake of concert attack, https://www.cbc.ca/lite/story/1.7157109?feature=related-link, 28.03.2024, (Erişim Tarihi: 26.04.2024).

Denis Leven, Russia’s migrants and ethnic minorities shiver at new Putin terror crackdown, https://www.politico.eu/article/russia-migrants-ethnic-minorities-vladimir-putin-terror-crocus-city-hall/, 09.04.2024, (Erişim Tarihi: 24.04.2024).

Laura Gozzi, Rusya’da Orta Asya kökenli göçmenler anlatıyor: ‘Moskova’da yaşananlar sonrası ırkçı saldırılara maruz kaldık’, https://www.bbc.com/turkce/articles/c720mp4nrr0o, 28.03.2024, (Erişim Tarihi: 24.04.2024).

Marginalized But Indispensable – What the Crocus City Hall Attack Means for Central Asian Migrants, https://timesca.com/marginalized-but-indispensable-what-the-crocus-city-hall-attack-means-for-central-asian-migrants/, 04.04.2024, (Erişim Tarihi: 25.04.2024).

Roy Landersen, Putin regime cracks down on Central Asian immigrants, https://themilitant.com/2024/04/06/putin-regime-cracks-down-on-central-asian-immigrants/, 15.04.2024, (Erişim Tarihi: 25.04.2024).

Russia: In Wake of Concert Attack, Central Asians at Risk, https://www.hrw.org/news/2024/04/05/russia-wake-concert-attack-central-asians-risk, 05.04.2024, (Erişim Tarihi: 25.04.2024).

Sebastian Shukla, Central Asian migrants face xenophobic backlash in Russia after Moscow terror attack, https://ru.krymr.com/a/rossiya-ksenofobiya-etnicheskiye-men-shinstva-migranty-terakt/32885254.html, 30.03.2024, (Erişim Tarihi: 24.04.2024).