POLSAM | POLİTİK STRATEJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ
University of Silesia, Doktorant
Avrupa Birliği, Mayıs 2024’te kabul ettiği Göç ve İltica Paktı ile üye ülkeler arasında göçmen yükünün paylaşılmasını hedefledi. Bu pakt, her yıl üye ülkelerin en az 30.000 göçmeni yeniden yerleştirmesini öngörüyor. Göçmen kabul etmeyen ülkeler ise kişi başı 20.000 avro ödeyebilir veya personel, ekipman ve lojistik desteği sağlayarak dayanışma yükümlülüğünü yerine getirebilir.
Ancak pakt, “göç baskısı altında olan ülkeler” için istisnalar da öngörüyor. Bu ülkeler, geçici veya kalıcı olarak bazı yükümlülüklerden muaf tutulabiliyor.
Polonya Örneği: Siyasi Zafer mi, Hukuki İstisna mı?
Son dönemde Polonya, bu istisnanın en önemli örneği oldu. Polonya medyası ve Notes from Poland haberlerine göre, Avrupa Komisyonu Polonya’yı “göç baskısı altında” olan ülkeler listesine dahil etmeyi ve böylece dayanışma mekanizmasından muaf tutmayı planlıyor.
Başbakan Donald Tusk, bu durumu hükümetinin başarısı olarak açıkladı:
“Polonya’da göçmenlerin yeniden yerleştirilmesi olmayacak. Tek bir göçmen bile kabul edilmeyecek.”
Ancak muhalefetteki Hukuk ve Adalet Partisi (PiS), bu kararın Cumhurbaşkanı Karol Nawrocki’nin Avrupa Komisyonu Başkanı’na gönderdiği sert mektup sayesinde alındığını savunuyor. Nawrocki mektupta, Polonya’nın “ülkeye yasa dışı göçmen yerleştirilmesine yönelik hiçbir AB eylemini kabul etmeyeceğini” belirtmişti. Bu durum, göç tartışmasının Polonya’da hem dış politika hem de iç siyasî prestij mücadelesiyle bağlantılı olduğunu gösteriyor.
AB Hukuku Açısından Muafiyetin Sınırları
Euronews Poland haberine göre, Avrupa Komisyonu hâlâ Polonya’nın muafiyeti konusunda resmî karar vermedi. AB hukukuna göre, bir ülke tamamen muaf tutulamaz; olası muafiyetler yalnızca yükümlülüklerin azaltılması veya geçici olarak ertelenmesi şeklinde olabilir.
Bir ülkenin “göç baskısı altında” sayılabilmesi için göz önünde bulundurulan kriterler:
- Kabul ettiği mülteci ve geçici koruma altındaki kişi sayısı,
- Coğrafi konum ve sınır güvenliği,
- Geri gönderme ve sığınma sistemi kapasitesi,
- Kriz durumlarında aldığı destek önlemleri.
Bu kriterler doğrultusunda Polonya’nın durumu değerlendiriliyor. Ancak karar emsal teşkil ederse, Yunanistan, İtalya ve İspanya gibi diğer göç yükü yüksek ülkeler de benzer muafiyetler talep edebilir.
AB Konseyi ve Komisyon Arasında Belirsizlik
Komisyon, 15 Ekim’de göç baskısı altındaki ülkelerin listesini açıklayacaktı; ancak plan birkaç gün ertelendi. Bu gecikme, Polonya’nın muafiyet kapsamı hakkında soru işaretleri yaratıyor. Komisyon sözcüsü Markus Lammert, Polonya’nın Ukrayna’ya verdiği desteği takdir ettiklerini, ancak hiçbir üye devletin tamamen muaf olmadığını açıkladı.
Polonya’nın Argümanı: Ukraynalı Mülteciler Üzerinden Meşruiyet
Polonya, muafiyet talebini özellikle Ukraynalı mülteciler nedeniyle aldığı yük üzerinden gerekçelendiriyor. 2022’deki savaş sonrası Polonya yaklaşık 8 milyon Ukraynalı mülteciyi kabul etti; bunlardan 1 milyonu hâlen Polonya’da yaşıyor. Polonya, bu durum nedeniyle “zaten dayanışma göstermiş bir ülke” olduğunu savunuyor.
Ancak AB hukuku açısından, Ukraynalı mülteciler “AB dışı düzensiz göçmen” kategorisine girmediği için bu argüman sınırlı etki yapıyor; yani Polonya’nın talebi yalnızca siyasi düzeyde karşılık bulabilir, hukuki olarak ise kısmi esneklikle sınırlı kalır.
Sonuç: AB Göç Siyasetinde Yeni Dönem
Polonya’nın muafiyet tartışması, Avrupa’da göç konusunun dayanışma, yük paylaşımı ve ulusal egemenlik ekseninde yeniden tartışıldığını gösteriyor. Tusk hükümeti uzlaşmacı ama ulusal çıkar odaklı bir çizgi izlerken; PiS ve Cumhurbaşkanı Nawrocki, Brüksel’e karşı “ulusal direniş” söylemini güçlendiriyor.
Komisyon’un vereceği karar, sadece Polonya’yı değil, benzer talepleri gündeme getirebilecek diğer ülkeleri de etkileyebilir. Polonya gerçekten muaf tutulursa, bu teknik bir istisna olmanın ötesinde, Avrupa bütünleşmesinde göç konusundaki farklılaşmanın yeni bir dönüm noktası olacaktır.
Kaynakça
- Notes from Poland. (2025, 11 Ekim). “Poland says it will be exempted from EU migrant relocations.” Erişim: https://notesfrompoland.com
- Glogowski, Pawel. (2025, 16 Ekim). “Polonya ya da diğer AB ülkeleri göç anlaşmasından muaf tutulabilir mi?”
- Fotoğraf: Anadolu Ajansı
