POLSAM | POLİTİK STRATEJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ
Son iki yüzyıla damgasını vuran Batı merkezli liberal uluslararası düzen, artık ciddi bir meydan okumayla karşı karşıya. Bu düzenin temel dayanakları olan serbest piyasa ekonomisi, demokrasi ve uluslararası hukuk normlarının evrenselliği iddiası, 21. yüzyılın çok-kutuplu jeopolitik ortamında sorgulanmaya başladı. Özellikle BRICS+ inisiyatifi ve Küresel Güney ülkelerinin giderek artan politik, ekonomik ve normatif talepleri, bu düzenin sürdürülebilirliğini tartışmaya açtı.
Bu yazıda, BRICS+ yapısının neyi temsil ettiği, Küresel Güney’in yükselişinin tarihsel ve yapısal nedenleri ve bu gelişmelerin liberal uluslararası düzen açısından ne tür bir dönüşüm ya da kopuş anlamına geldiği tartışılacaktır.
I. BRICS+ Nedir ve Ne İfade Ediyor?
BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika), ilk kez 2006’da bir siyasi koordinasyon platformu olarak ortaya çıktı. Zamanla, sadece ekonomik değil, aynı zamanda jeopolitik ve normatif bir alternatif arayışının da sembolü haline geldi (Stuenkel, 2021).
2023 de ise “BRICS ve Afrika: Karşılıklı Hızlandırılmış Büyüme, Sürdürülebilir Kalkınma ve Kapsayıcı Çok Taraflılık için Ortaklık” teması altında düzenlenen Johannesburg Zirvesi’yle birlikte BRICS+ genişleme sürecine girdi: Suudi Arabistan, Mısır, Etiyopya, Arjantin, İran ve BAE gibi ülkeler davet edildi. Bu genişleme, Batı’nın dışlayıcı kurumlarına karşı alternatif bir kurumsal çoğulculuk önerisi olarak görülüyor (Mbara, & Graham, S.2024)
BRICS+, ortak bir ideolojik çizgiye sahip olmasa da, Batı merkezli normların yani özellikle IMF, Dünya Bankası, NATO, G7 gibi yapıların dayattığı normların, temsiliyet krizi yaşadığı iddiasında birleşiyor. Bu yeni blok, uluslararası ekonomik sistemin “adil olmayan” doğasına ve tek taraflı müdahaleciliğe karşı bir siyasi direnç formu olarak değerlendirilebilir.
II. Küresel Güney’in Yükselişi: Normatif Bir Başkaldırı mı?
Küresel Güney ülkeleri, uzun süre boyunca uluslararası sistemde pasif nesneler olarak görülürken, artık norm üreten, söylem kuran ve kurum inşa eden aktörler haline gelmeye çalışıyor. Bu değişimi şu başlıklar altında değerlendirebiliriz:
Tarihsel Bellek ve Kolonyal Miras: Birçok BRICS+ ülkesi, kolonyal dönemden kalma bir uluslararası hiyerarşinin devam ettiğini düşünüyor ve bu hiyerarşiye karşı kolektif bir hafızayla hareket ediyor (Bogoliubova ve diğerleri 2024)
Ekonomik Eşitsizlikler ve Sistemsel Dışlanma: IMF ve Dünya Bankası gibi kurumlarda söz sahibi olamayan, G7’nin gündemine dâhil edilmeyen bu ülkeler, alternatif finansal yapılar (Yeni Kalkınma Bankası gibi) kurarak sistem dışına çıkma stratejileri geliştiriyor (Navin, Ayyagari & Rajan, 2025; Cooper, 2017).
Uluslararası Hukukun Seçiciliği: Batı’nın uluslararası hukuku sadece kendi çıkarları doğrultusunda uyguladığı yönündeki algı, BRICS+ çevresinde ortak bir eleştiri alanı oluşturuyor. Örneğin, Filistin, Irak veya Afganistan’daki müdahalelerin uluslararası hukukla meşrulaştırılma biçimleri ciddi bir güvensizlik doğurdu (Jenny & Katsoulacos, 2016 ; Kurşun, & Parlar 2017).
Bu çerçevede Küresel Güney, sadece ekonomik değil, aynı zamanda hukuki, normatif ve değerler düzeyinde de yeni bir dünya arayışının öznesi haline geliyor.
III. Liberal Uluslararası Düzenin Geleceği: Dönüşüm mü, Dağılma mı?
Liberal uluslararası düzenin krizi, yalnızca BRICS+ gibi dışlayıcı yapılarla sınırlı değildir. Aynı zamanda Batı içinde de ciddi bir meşruiyet ve temsil sorunu vardır. Brexit, Trump dönemi, Avrupa’daki aşırı sağın yükselişi gibi gelişmeler, liberal düzenin ev sahibi ülkelerinde bile normatif bir parçalanmaya işaret ediyor.
Bu bağlamda üç senaryo öne çıkıyor:
1. Düzenin Reform Edilmesi: BRICS+ ve diğer aktörlerin talepleri sistem içine entegre edilerek, düzen daha kapsayıcı hale getirilebilir. Ancak bu yönde somut adımlar yavaş ilerliyor (Broodie, 2007)
2. Çoğulcu Düzen (Plural Order): Tek bir hegemonik düzen yerine, bölgesel normatif düzenlerin yan yana var olacağı çoğulcu bir sistem doğabilir. Bu, küresel bir konsensüs krizine yol açabilir (Varela & Miranda 2019).
3. Yapısal Ayrışma (Fragmentation): Liberal düzenin parçalanması ve birbirinden kopuk normatif blokların ortaya çıkması olasılığı. Bu senaryo, özellikle jeopolitik krizler (Ukrayna, Tayvan, Orta Doğu) derinleştikçe daha olası hale geliyor (Vishnevsky ve diğerleri 2025).
IV. Son Gelişmeler
Son dönemde BRICS+ kapsamında yaşanan gelişmeler, bloğun yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda stratejik ve yapısal olarak da derinleştiğini gösteriyor. Özellikle Afrika ülkeleriyle artan etkileşim, alternatif finans kurumlarının güçlendirilmesi ve altın rezervlerine yöneliş gibi adımlar, küresel düzende çok kutupluluğun kurumsal temellerini atma çabasının bir parçası olarak öne çıkıyor. Eğitim, dijital dönüşüm ve sürdürülebilir kalkınma temalı iş birlikleri ise BRICS+’ın geleceğe dönük kapasite inşasını hedeflediğini ortaya koyuyor. Yakın dönemde bunlara dair birkaç örnek verecek olursak;
Karşılıklı Eğitim ve Beceri Geliştirme
Çin’de, Fujian eyaletindeki Xiamen şehrinde 28 Ağustos 2025 itibarıyla başlayan bir aylık eğitim atölyesi, BRICS Üye ve Ortak Ülkelerinden gelen toplam 22 ülkeden 30 katılımcıyı ağırladı. Atölyede yeşil sanayi, dijitalleşme ve düşük karbon geçişi gibi başlıklarda dersler, seminerler ve saha ziyaretleri gerçekleşti. Bu girişim, BRICS+ mimarisinin kapasite gelişimine ve ‘yeniden sanayileşme’ hedeflerine odaklandığını gösteriyor (Meidong, 2025).
Afrika’nın Konumunu Güçlendirme Çabaları
Afrikalı ülkeler, BRICS+ platformunu, küresel sahnede etkinliklerini artırmak ve yatırım potansiyellerini güçlendirmek için stratejik bir araç olarak değerlendiriyor. MGIMO Üniversitesi’nden Maya Nikolskaya’ya göre, BRICS+ “niyet beyanı” anlamında Afrika ülkelerinin küresel meselelerde aktif rol alma isteğini simgeliyor (TVBRICS, 2025).
Yeni Küresel Finansal Mimari Arayışları: SCO Kalkınma Bankası
BRICS+ doğrudan bir gelişme olmasa da, yakın ilişkili bir oluşum olan Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO) kapsamında, 2025 Tianjin Zirvesi’nde SCO Kalkınma Bankası kurulması kararı alındı. Bu banka, BRICS’in alternatif finans modelleri arayışıyla paralel olarak, Batı-dışı çok taraflı mali sistemlerin güçlenmesine örnek teşkil ediyor (Kocabay, 2024).
BRICS’in Finansal Gücü: Yeni Kalkınma Bankası Projeleri
BRICS’in kendi finans kuruluşu olan Yeni Kalkınma Bankası (NDB), 92 projeye yönelik yaklaşık 28 milyar USD tutarında bir portföy oluşturdu. Bu finansman, üye ülkelerde altyapı, sürdürülebilirlik ve kalkınma alanlarına yöneliyor ( Earle, 2025).
Altın Rezervlerine Talep Artışı ve Rezerv Para Değişimi
2025 yılı ilk çeyreğinde, altının global rezerv para olarak payı yüzde 3 artışla %24’e çıktı; ABD doları payı ise %2 gerileyerek %42’ye indi. Altın artık euroyu geride bırakmış durumda. Ayrıca, Bitcoin gibi dijital varlıklar da kurumsal yatırımcı ilgisiyle değer kazanıyor (Avcıoğlu,2025).
Diplomatik Hamleler: 2026 BRICS Zirvesine Hazırlık
Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’i 2026 BRICS Zirvesi’ne davet etti. Zirvenin Hindistan’da gerçekleştirileceği resmi olarak duyuruldu (HT News, 2025; Dirimeşe,2025) .
Sonuç: Yeni Bir Düzen mi, Düzensizlik mi?
BRICS+ ve Küresel Güney’in yükselişi, sadece ekonomik veya stratejik değil; aynı zamanda ontolojik ve normatif bir meydan okumadır. Bu meydan okuma, Batı merkezli uluslararası hukukun, insan hakları rejimlerinin ve kurumsal yapının evrensellik iddiasını sorguluyor. Ancak bu alternatif yapıların da henüz kendi içinde tutarlı, istikrarlı ve normatif olarak ikna edici bir sisteme tam olarak dönüşebildiği söylenemez.
Bu nedenle bugün tanık olduğumuz şey, bir düzenin tamamen yıkılışından çok, düzenin anlamının yeniden tartışıldığı bir geçiş süreci olabilir. Bu geçişin sonunda daha adil ve çok-merkezli bir yapı mı doğacak, yoksa daha parçalı ve çatışmalı bir uluslararası ortam mı? Bu sorunun yanıtı, sadece büyük güçlerin değil, Küresel Güney’in kendi içinde ne ölçüde normatif birlik oluşturabileceğine de bağlıdır.
Kaynakça
Avcıoğlu, M. (2025) Global gold demand up 3% in 2nd quarter due to strong investment flows, https://www.aa.com.tr/en/economy/global-gold-demand-up-3-in-2nd-quarter-due-to-strong-investment-flows/3647481.
Bogoliubova, N., Nikolaeva, J., Eltc, E., Bolgov, R., Znamenski, A., Atnashev, V., Gladkiy, Y., Duile, T., Tsyb, A., & Pogodin, S. (2024). Cooperation in the Field of Protection of Cultural Heritage as a New Dimension of BRICS Policy. In Proceedings of Topical Issues in International Political Geography (TIPG 2023) (pp. 433–442). Springer Nature Switzerland. https://doi.org/10.1007/978-3-031-70886-2_36
Brodie, J. M. (2007). Reforming Social Justice in Neoliberal Times. Studies in Social Justice, 1(2), 93–107. https://doi.org/10.26522/ssj.v1i2.972
Cooper, A. F. (2017). The BRICS’ New Development Bank: Shifting from Material Leverage to Innovative Capacity. Global Policy, 8(3), 275–284. https://doi.org/10.1111/1758-5899.12458
Earle, P. C. (2025). American Institute for Economic Research: BRICS 2025: Expansion, De-Dollarization, and the Shift Toward a Multipolar World. In American Institute for Economic Research [BLOG]. Newstex.
HT News Desk (2025) PM Modi invites Chinese President Xi Jinping to India for BRICS Summit in 2026, https://www.hindustantimes.com/india-news/pm-modi-invites-chinese-president-xi-jinping-to-india-for-brics-summit-in-2026-101756629045420.html
Jenny, F., & Katsoulacos, Y. S. (2016). Competition law enforcement in the BRICS and in developing countries : legal and economic aspects. Springer.
Kocabay, S. (2024). BRICS And New Development Bank Analyzıng The Operatıons Of BRICS’ New Development Bank In The Global South , https://avim.org.tr/UEPRapor/BRICS-AND-NEW-DEVELOPMENT-BANK-ANALYZING-THE-OPERATIONS-OF-BRICS-NEW-DEVELOPMENT-BANK-IN-THE-GLOBAL-SOUTH-30-07-2024
Kurşun, A. M., & Parlar Dal, E. (2017). An Analysis of Turkey’s and BRICS’ Voting Cohesion in the UN General Assembly during 2002–2014. Global Policy, 8(2), 191–201. https://doi.org/10.1111/1758-5899.12405
Lissovolik, Y. (2025) Forging greater alignment between BRICS and the SCO, https://brics-plus-analytics.org/forging-greater-alignment-between-brics-and-the-sco/.
Mbara, G. C., & Graham, S. (2024). Is BRICS Losing its Global Relevance? A Retrospective View of the 2023 Summit in Johannesburg, South Africa. African Renaissance, 21(3), 123–146. https://doi.org/10.31920/2516-5305/2024/21n3a6
Meidong, HU. (2025). Monthlong workshop aims to train new industrial talent, https://www.chinadaily.com.cn/a/202508/29/WS68b1730ea3108622abc9de0d.html
Navin, Y., Ayyagari, L. R., & Rajan, A. (2025). Balancing growth and green goals: financial access, entrepreneurship, and sustainable development in the BRICS economies. Discover Sustainability, 6(1), 708–719. https://doi.org/10.1007/s43621-025-01625-8
Nesrin, D. (2025). “BRICS-Türkiye İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.8, S.2 Temmuz 2025 s.201-217.
Stuenkel, O. (2021). The Financial Crisis, Contested Legitimacy, and the Genesis of Intra-BRICs Cooperation (2006–2008). In The BRICS and the Future of Global Order. Bloomsbury Publishing USA.
TVBRICS (2025). Acting Director of Centre for African Studies of Institute for International Studies at MGIMO University, Russian Ministry of Foreign Affairs, Maya Nikolskaya: Africa makes its voice increasingly heard on global stage, https://tvbrics.com/en/news/acting-director-of-centre-for-african-studies-of-institute-for-international-studies-at-mgimo-univer/ , 2025
Varela, A. H., & Miranda Delgado, R. G. (2019). The BRICS in the Contemporary Global Order: Objectives, Capabilities, and Limitations. Otoritas: Jurnal Ilmu Pemerintahan, 9(2), 89–106. https://doi.org/10.26618/ojip.v9i2.2106
Vishnevsky, V. P., Makovetsky, S. A., & Vishnevskaya, E. N. (2025). Effects of Geoeconomic Fragmentation: BRICS vs G7. Journal of Applied Economic Research, 24(1), 6–33. https://doi.org/10.15826/vestnik.2025.24.1.001
