POLSAM | POLİTİK STRATEJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ
Gagavuzya’da 14 Mayıs 2023 tarihinde gerçekleşen seçimle, Şor Partisi’nin adayı Evgeniya Guthul başkanlığa seçilmiştir. Şor Partisi’nin Rus yanlısı olduğunun bilinmekte ve Rus muhalif gazeteciler, partinin arkasında Rusya’nın olduğunu ve Moldova hükümetine darbe amacı taşıdığını iddia etmektedir. Bu iddiaların giderek yoğunlaşmasıyla birlikte Moldova hükûmeti hem Guthul’u hem Gagavuzya’yı yakın takibe almıştır.
Guthul, 25 Mart 2025 tarihinde İstanbul’a gitmek üzere geldiği Kişinev Havaalanı’ndan 72 saat süreyle göz altına alınmıştır. Gutsul, TeleRadio Moldova kanalının haberine göre Şor Partisi’nin yasa dışı finansmanından şüpheli konumda yer alıyor. Hâlihazırda üyesi olduğu Şor Partisi, ülke bütçesinden para çalmakla suçlanan ve İsrail’de saklandığı iddia edilen İlan Şor’a ait.
5 Ağustos 2025 tarihinde alınan kararla Guthul’a 7 yıl hapis cezası verildi ancak Guthul’un avukatları kararı tanımadıklarını ve temyize gideceklerini belirtti. Guthul’la birlikte Şor Partisi’nin sekreteri Svetlana Popan da 6 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Moldova mahkemesi bu kararın 2023 seçimlerinin yasa dışı finanse edilmesi ve Rusya’nın Moldova’ya müdahalesinde bir perde olduğunu söylediği ve artık yasaklı olan siyasi partiyi finanse etmesi sebebiyle verildiğini açıklasa da Gagavuz halkı, kararın tamamen siyasi olduğuna inanmakta.
Başkan Guthul’un zaman zaman Moldova hükümetiyle fikir ayrılıkları yaşadığı biliniyor. Gagavuzlar ise başkanlarının suçsuz olduğunu belirterek destek oluyorlar. Başkent Komrat’ta toplanan Gagavuz halkı, Gagavuz Türkçesi, Moldovaca, Rusça ve İngilizce yazılı pankartlarla karar karşı olduklarını duyurdu. Halk, bu kararın Moldova’nın Avrupa Birliği (AB) ile bütünleşme süreciyle ilgili olduğunu belirtirken, kurumların bağımsızlığını da eleştirmekte.
Avrupa yanlısı Moldova Cumhurbaşkanı Maia Sandu’nun, Moldova’nın AB’ye yakınlaşma sürecinde Gagavuzya’daki Rus yanlısı eğilimleri ulusal bütünlük açısından bir tehlike olarak algıladığı görülmektedir. Gagaguzya, tarihsel, kültürel ve ekonomik olarak Ruslarla iyi ilişkiler içinde bulunmaktalar. Bölgede Rus yanlısı siyasilerin etkin olması, Rusya’nın bölge ekonomisinde baskın güç olması, eğitimde dahi Rusçanın öne çıkıyor olması dikkat çekicidir. Medya organlarında da bu durum göze çarpmaktadır. Ne var ki pek çok dergi, gazete, dijital veya basılı yayın organlarında Gagavuz Türkçesi değil, Rusça tercih edilmekte. Rus etkisinin bu fazlasıyla hissedildiği bir ortamda Moldova hükümetinin endişeli olması doğal karşılanabilir.
2014 yılında gerçekleştirilen AB’ye katılım referandumunda Gagavuz halkının büyük çoğunluğu “hayır” oyu kullanırken, AB yerine Avrasya Ekonomik Birliği (AEB)’ne katılımı desteklemişlerdir. Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle birlikte bölgede varlığını arttırması, Moldova’nın AB sürecini hızlandırmasına sebep olmuştur. Çünkü Rusya’nın aktif hareketliliğinin Gagavuzları da etkileyeceğini düşünmekte ve sıradaki hedefin Moldova olmasından çekinmekte. Hükümet bu sebeple, böyle bir işgal ihtimalinde Gagavuzya’nın bağımsızlık ilan etmesini önlemek amacıyla, Moskova ekseninden koparmaya çalışmakta. Ayrıca bu durum Gagavuzları Rus ekseninden uzaklaştırmaya çalışırken Batı odaklı bir siyasi çizgiye girmeye zorlamakta.
Dolayısıyla AB ile bütünleşme sürecinde hukukun üstünlüğünü öne çıkaran Moldova hükûmeti, yargı eliyle özerk bölgedeki muhalif lideri tasfiye etmeye çalışmakta. Moldova’da seçim süreci yaklaşırken Batı yanlısı Maia Sandu’nun, siyasi geçmişi ne olursa olsun, halkın iradesiyle göreve gelmiş, seçilmiş bir liderin tutuklanmasına sebep olması, Moldova’da hukukun üstünlüğünün siyasi süreçlerde ne derece ilişkilendirildiği konusunda soru işaretleri yaratmaktadır.
Sonuç itibarıyla; bu tutuklamalar merkezî yönetimle yerel yönetim arasında huzursuzluk yaratacağı, etnik çatışmaları körükleyeceği gibi, özerklik taleplerini de sertleştirecektir. Rusya’nın Gagavuzlar üzerinde etkisini kaybetmemek için desteğini esirgemeyeceği göz önündedir. Bu desteğin bağımsızlık konusunda olacağı aşikardır. Mandu hükûmeti aslında bölünmeyi engellemeye çalışırken bağımsızlık fikirlerini pekiştirecekmiş gibi görünüyor.
Fotoğraf: Anadolu Ajansı
