POLSAM | POLİTİK STRATEJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ
Giriş
Etiyopya’nın 1 Ocak 2024 tarihinde Somali’nin ayrılıkçı bölgesi olan Somaliland ile Mutabakat Zaptı imzalaması, Etiyopya – Somali arasında krize yol açtı. Afrika Boynuzu’nun merkezinde yer alan iki ülke arasında çıkan bu kriz, bölgede yeni bir siyasi gerilimin başlangıcını teşkil etmiştir. Ortaya çıkan bu kriz, bölgedeki barış ve istikrarın tesisi için somut ve sürdürülebilir çözüm önerilerinin geliştirilmesi hayati önem taşımaktadır. Etiyopya – Somali arasında çıkan krizin detayları, tarihsel arka plan ve Türkiye arabuluculuğunda sürdürülen süreç bu yazıda ele alınacaktır.
Krizin Ortaya Çıkışı
Etiyopya coğrafi yapı olarak denize kıyısı bulunmamaktadır. Etiyopya, ticari faaliyetlerinin % 95’ini komşusu Cibuti üzerinden yapmaktadır. Etiyopya, uluslararası pazarlara ulaşma konusunda Cibuti’ye olan bağımlılığını azaltmak için yeni bir ticaret limanı aramaya başladı. Etiyopya yeni liman yolu arayışı kapsamında 1 Ocak 2024 tarihinde Somali’nin tartışmalı bölgesi olan Somaliland ile ‘Mutabakat Zaptı’ imzaladı. Bu zapta göre, Etiyopya Somaliland’da 20 kilometrelik bir kıyı şeridi kiralayacak ve Somaliland’daki Berbera Limanı’nı kullanabilecek. Böylece Etiyopya hem askeri hem de ticari amaçla Somaliland kıyılarında faaliyet yürütebilecek. (Bakonyi, 2024)
Somaliland Başbakanı Musa Bihi Abdi, anlaşmanın tamamlanmasıyla Etiyopya’nın kendilerini ‘bağımsız’ olarak tanıyacağını açıkladı. İmzalanan mutabakat ve yapılan açıklamalardan sonra iki ülke arasında kriz ortaya çıktı. Somali hükümeti, Etiyopya’nın Somaliland ile yaptığı Mutabakat Zaptı’nı egemenliğine açık bir tehdit olarak değerlendirdi ve bunu sert bir şekilde kınadı. Somali Hükümeti, imzalanan anlaşma sonrası Addis Ababa büyükelçisini geri çağırırken, Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği’ni acil toplantıya çağırdı. Mogadişu yönetimi, uluslararası topluma Etiyopya’nın yasadışı olarak Somali topraklarını kontrol etme girişimlerine karşı diplomatik destek çağrısı yapmıştır.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı, Afrika Birliği, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB) ve birçok uluslararası kuruluş, olayın ardından şiddetle kınama mesajları yayımlamış ve bölgede barış ve istikrarın korunması için çağrıda bulunmuştur. Bu gelişmeler, Somali ile Etiyopya arasındaki tarihsel ve siyasi kutuplaşmanın derinleştiğini bir kez daha göstermektedir. Özellikle Afrika Boynuzu’ndaki istikrarın korunmasının sadece bölgesel değil, küresel düzeyde de önem taşıdığı vurgulanmıştır.
Somaliland ve Güncel Gerilimler
Somaliland, Somali’nin bir bölgesi olup, Afrika Boynuzu’nda bulunmaktadır. 1991 yılında tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiş olmasına rağmen uluslararası alanda tanınmamaktadır. 176 bin kilometrekareye sahip olan Somaliland, Aden Körfezi’nin güney kıyısı, Kızıldeniz’e ve Süveyş Kanalı’na açılan bir geçit niteliği taşıyarak hem askeri hem de ticari açıdan büyük bir stratejik öneme sahiptir. Bu bölge, Asya, Afrika ve Avrupa arasındaki deniz ticaretinin en önemli rotalarından biri üzerinde yer almakta olup, küresel enerji taşımacılığı ve ticaret yollarında kritik bir rol oynamaktadır. Özellikle Süveyş Kanalı’ndan geçen ticari gemilerin önemli bir kısmı bu güzergahtan geçmektedir.
Somali’nin, Etiyopya’nın girişimlerinden duyduğu rahatsızlık, 38. Afrika Birliği Zirvesi’ne katılımının Etiyopya tarafından engellendiğine dair iddialarıyla daha da belirginleşmiştir. Bu durum, Afrika Boynuzu’ndaki liderlik mücadelesinin, askeri alanın ötesinde diplomatik platformlarda da sürdüğünü göstermektedir.
Türkiye’nin Rolü Ankara Süreci
Türkiye, Etiyopya’nın talebi üzerine 8 Mayıs 2024 tarihinde devreye girerek “Ankara Süreci” adıyla arabuluculuk girişimini başlattı. Bu süreç, Somali ve Etiyopya arasındaki derinleşen krizlerin çözümünde diplomatik yolları öne çıkaran bir girişim olarak dikkat çekti. Türkiye’nin bu adımı, bölgesel çatışmalara yönelik uluslararası bir çözüm arayışı olarak değerlendirildi.
“Ankara Süreci” kapsamında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın onayıyla başlayan arabuluculuk girişimi, Somali ve Etiyopya arasındaki diplomatik gerilimi çözmeyi hedefledi. Sürecin önemli bir parçası olarak, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, iki ülkenin dışişleri bakanlarını farklı tarihlerde Ankara’da bir araya getirdi. Heyetler arasındaki ilk görüşme 1 Temmuz 2024 tarihinde Ankara’da icra edildi. Bu görüşmede Türkiye, Etiyopya ve Somali dışişleri bakanlarını dolaylı şekilde bir araya getirmiş; tarafların barışçıl yöntemlerle farklılıklarını çözme noktasındaki iradesini ön plana çıkmıştır. Söz konusu görüşme, Türkiye’nin yaklaşık sekiz aydır devam eden arabuluculuk girişimlerinin kayda değer bir aşamasını teşkil etmiştir. Heyetler arasında olumlu bir şekilde tamamlanan ilk görüşme ile iki ülke arasındaki tansiyon düşmüştür.
Süreç kapsamında 3 Ağustos’ta Addis Ababa’yı ziyaret eden Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed ile bir araya gelmiştir. Ardında Somali tarafıyla yapılan üst düzey temaslar sonrası ikinci tur görüşme 12-13 Ağustos tarihlerinde Ankara’da düzenlendi. Yapılan görüşmede, taraflar aralarındaki meseleyi barışçıl şekilde çözme yönünde ortak niyetlerini açıklayıp 17 Eylül’de üçüncü tur görüşme yapılması konusunda mutabık kaldılar. 2 Eylül’de gerçekleşmesi planlanan görüşmelerin erkene alınması, başlatılan süreçte kayda değer ilerleme sağlandığını göstermektedir. 17 Eylül’de gerçekleştirilen üçüncü tur görüşmelerde, sınır bölgelerindeki tansiyonun düşürülmesi amacıyla somut ve ortak adımlar atılması kararlaştırılmıştır.
11 Aralık 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın daveti üzerine Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmut ve Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed Ankara’da bir araya geldiler. İlgili taraflar öncelikli ikili düzeyde görüşmeler gerçekleştirmiş, bu görüşmelerin ardından ise çoklu bir formatta üçlü bir toplantı gerçekleştirmişlerdir. Yapılan toplantı sonrası düzenlenen ortak basın açıklaması ile ‘Türkiye Cumhuriyeti’nin Kolaylaştırıcılığıyla Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti ve Somali Federal Cumhuriyeti’nin Ankara Bildirisi’ yayınlanmıştır.
Somali ve Etiyopya liderleri birbirlerinin egemenlik, birlik, bağımsızlık ve toprak bütünlüğünün yanı sıra uluslararası hukuk, Birleşmiş Milletler Şartı ve Afrika Birliği Kurucu Anlaşması’nda yer alan ilkelere saygı ve bağlılıklarını teyit etmişlerdir. Etiyopya’nın uluslararası hukuk çerçevesinde ticari manada denize çıkış, Somali Federal Hükümeti’nin egemenliği garanti altına almıştır (İletişim Başkanlığı, 2024).
Taraflar Türkiye’nin kolaylaştırıcılığında en geç Şubat 2025 sonuna kadar iyi niyetle teknik görüşmelere başlamaya ve dört ay içinde sonuçlandırıp imzalamaya karar vermişlerdir. Türkiye’nin kolaylaştırıcılık rolüyle doğrudan bir anlaşmazlığı çözmek yerine, taraflar arasında uygun zemini hazırlama misyonu üstlenmesi önemli bir stratejik yaklaşımdır. Türkiye’nin teknik görüşmelerde üstleneceği rol, uluslararası ilişkilerdeki etkinliğini ve bölgesel bir güç olarak diplomatik kapasitesini görünür kılma çabalarının bir yansıması olarak değerlendirilebilir.
Bu bağlamda, Türkiye’nin arabuluculuk rolü, bölgesel krizlerin çözümünde aktif diplomasi yaklaşımının bir örneği olarak değerlendirilmiş ve uluslararası toplum tarafından da dikkatle takip edilmiştir. Ayrıca, Türkiye’nin Somali ve Etiyopya arasında dengeleyici bir aktör olarak üstlendiği bu rol, Afrika Boynuzu’ndaki barış ve istikrar çabalarına önemli bir katkı sağlama potansiyeli taşımıştır.
Sonuç
Somali ve Etiyopya arasındaki krizin çözümü için yürütülen görüşmeler, bölgesel sorunların barışçıl yollarla ele alınabileceğine dair önemli bir model sunmaktadır. Ancak bu süreç, yalnızca diyalogla sınırlı kalmamalı; tarafların teknik düzeyde karşılıklı mutabakat sağlaması ve bölgedeki diğer aktörlerin yapıcı bir tutum benimsemesiyle derinleşmelidir. Afrika Boynuzu’nun stratejik konumu göz önüne alındığında, yalnızca yerel aktörlerin değil, uluslararası toplumun da bu sürece katkı sunması kritik bir zorunluluktur. Bölgenin küresel ticaret yolları üzerindeki merkezi rolü hem ekonomik hem de güvenlik açısından sürdürülebilir barışı daha da önemli hale getirmektedir.
Türkiye’nin bu süreçte üstlendiği dengeleyici rol, Afrika Boynuzu’nda karşılaşılan karmaşık siyasi ve ekonomik sorunların çözümünde etkin diplomasiye olan ihtiyacın altını çizmektedir. “Ankara Süreci” olarak adlandırılan bu diplomatik girişim, bölgesel çatışmaların çözümünde Türkiye’nin tarafsız ve yapıcı yaklaşımını ortaya koyarken, uluslararası iş birliğinin barış süreçlerindeki rolünü de vurgulamaktadır. Bu süreç, yalnızca iki ülke arasında değil, bölgenin genelinde istikrarın sağlanması adına bir dönüm noktası olma potansiyeline sahiptir.
Afrika Boynuzu’ndaki siyasi gerilimlerin ne denli derinleştiği ve bu tür krizlerin yalnızca bölgesel değil, küresel istikrarı tehdit ettiği düşünüldüğünde, Türkiye’nin girişimleri çok boyutlu bir önem taşımaktadır. Diplomasi odaklı bu girişimler, sürdürülebilir barışın yalnızca müzakere, karşılıklı anlayış ve uluslararası iş birliğiyle mümkün olabileceğini göstermektedir.
Kaynakça
Şefkatli, F. E. (2024). Afrika Boynuzu’nda artan gerilim: Somali-Etiyopya krizi. Savunma TR. Erişim adresi: https://www.savunmatr.com/afrika-boynuzunda-artan-gerilim-somali-etiyopya-krizi/
Fikir Turu. (2024). Kimsenin konuşmadığı yaklaşan savaş. Fikir Turu. Erişim adresi: https://fikirturu.com/jeo-politika/kimsenin-konusmadigi-yaklasan-savas/
Muhammed Nur, A. (2024). Somali ve Etiyopya arasındaki Somaliland krizi ve bölgesel riskler. Anadolu Ajansı. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-somali-ve-etiyopya-arasindaki-somaliland-krizi-ve-bolgesel-riskler/3125073
Yeni Arayış. (2024). Etiyopya–Somali gerginliği ve Türkiye: Ankara Süreci. Yeni Arayış. Erişim adresi: https://www.yeniarayis.com/haber/etiyopya-somali-gerginligi-ve-turkiye-ankara-sureci-548
Cangür, F. (2024). Etiyopya’nın denize açılma girişimleri ve bunun olası etkileri. İnstitude. Erişim adresi: https://www.institude.org/opinion/etiyopyanin-denize-acilma-girisimleri-ve-bunun-olasi-etkileri
Boynukara, A. (2024). Etiyopya–Somaliland protokolü ve yeni kriz. Perspektif. Erişim adresi: https://www.perspektif.online/etiyopya-somaliland-protokolu-ve-yeni-kriz/
BBC Türkçe. (2024). Somali-Etiyopya görüşmeleri: Türkiye nasıl arabulucu oldu, sorun çözülebilir mi?. Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/articles/cpw8xl54vj4o
Indy Türk. (2024). Etiyopya ve Somali’nin Ankara sürecinde neler yaşandı? Erişim adresi: https://www.indyturk.com/node/750456/d%C3%BCnya/etiyopya-ve-somalinin-ankara-s%C3%BCrecinde-neler-ya%C5%9Fand%C4%B1
Köklü Değişim. (2024). Somali ile Etiyopya Ankara’da uzlaştı. Köklü Değişim. https://kokludegisim.net/haberler/somali-ile-etiyopya-ankara-da-uzlasti
