MODERN ÇİN’İN FİKİRSEL TEMELİ: YENİ KÜLTÜR VE 4 MAYIS HAREKETİ

Ahmet Çağrı Soylu

Dış Politika Araştırmacısı

19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başları dünyanın her tarafında suyun kaynadığı, farklı fikirlerin havalarda uçuştuğu, teorilerin pratiğe uygulanmaya çalıştığı, devrimler ve reformlar dönemidir. Sanayi devrimi ile birlikte geliştirdiği kapitalist üretim modeliyle Batı Avrupa ülkelerinin tüm dünyada radikal değişikliklere sebep olması diğer coğrafyalardaki imparatorluk düzenlerinin eskimesini ve köhneleşmesini  de beraberinde getirmiştir. Nitekim Batılı devletlerin bu köhneleşen imparatorlukların kaynaklarını kendi aralarında paylaşamamaları sebebiyle Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması ve bugün bildiğimiz anlamdaki bir çok ulus devletin bu savaş sonrasında oluşması bir çok tarihi dönüm noktasına sebep olmuştur.

Nitekim  Çin’de hüküm süren Qing hanedanlığı da bu değişim rüzgarından nasibini almıştı. 1900lere gelindiğinde dış güçlerin ekonomik sömürgesi haline gelmiş bir coğrafya olan Çin coğrafyasında 1911’de gerçekleşen Xinhai devrimi ile birlikte Monarşi yıkılmış, yerine Sun Yat-Sen önderliğinde Çin Cumhuriyeti kurulmuştur. Xinhai devrimi modern Çin tarihinin önemli noktalarından birisidir ancak yeni kurulan Çin Cumhuriyeti beraberinde bir çok sorunla getirmiştir. Qing hanedanlığının yokluğunda boşalan bölgelerin, merkezi otorite eksikliğinden dolayı, savaş ağalarının  kontrolüne geçmesi Çin’in feodalleşmesine yol açmıştır. Ayrıca, ekonomik anlamda gelişimin olmayışı, Japon imparatorluğunun hızlı sanayileşen bir emperyal tehdit olması ve Birinci Dünya Savaşı’nın da başlamasıyla Çin Cumhuriyeti için işler bir türlü yayına oturmamıştı. Bu durumun farkında olan Çinli entelektüeller ise Çin’i bu durumdan kurtarmak için alternatif yollar üretmeye çalışıyorlardı. Chen Duxiu’nun 1915 yılında çıkartmaya başladığı Yeni Gençlik Dergisi de bu entelektüel çabalardan birisiydi. Daha sonra bu dergi ve bu derginin önderlik ettiği ”Yeni Kültür Hareketi” Çin Komünist Partisi ve Çin Halk Cumhuriyet’inin temellerini atacaktı.

Yeni Kültür Hareketi ve Yeni Gençlik Dergisi

20. yüzyılın başlarında Çin  genelindeki fikirsel çatışma birçok yerde olduğu gibi modernizm ve geleneksellik üzerinden dönüyordu.  Çareyi Konfüçyüsçülükte ve Konfüçyüs değerlerinde bulan geleneksel okul, modernistlerin Çin’i dejenere ettiğini ve zehirlediğini iddia ediyordu. Diğer tarafta ise modernistler Çin’in artık bu köhne zihniyetten kurtularak temelini ortak kimlikten alan ve akılcılığı ve bireyselliği benimseyen bir yapıya geçmesi gerektiğine inanıyordu. Yeni Gençlik Dergisi’nin kurucusu Chen Duxiu’da bu düşüncenin en ateşli savunucularından birisiydi. Chen Duxiu Konfüçyüscü değerlerin tamamen yıkılmasını ve yerine akıl ve bilimin getirilmesi gerektiğini düşünüyordu. Bu durumu gelenekselliği temsil eden Konfüçyüs Bey’e karşı Bilim Bey ve Demokrasi Bey’in savunulması gerektiğini vurgulayarak metaforlaştırıyordu. Bu sebeple bu modernist düşünceyi benimseyen entelektüeller Chen Duxiu’nun etrafında toplanmaya başladı. Hu Shih, Lu Xun ve Li Dazhao gibi Çin tarihine damga vurmuş birçok entelektüel Yeni Gençlik Dergisinde yazılarını yayınlayarak Konfüçyüscülük’e savaş açtılar. Tam da bu sebeple Yeni Kültür Hareketi’nin merkezi bu dergi oldu.

Peki, bu analiz neden Yeni Kültür Hareketi’nin modern Çin’in ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin temeli olduğunu düşünüyor? Şöyle ki başlarda tamamen entelektüel fikirsel dünya üzerinde devam eden tartışmalarla varlığını sürdüren dergi, bir süre sonra politik gelişmelere kayıtsız kalamamaya başladı. Özellikle Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra  yapılan Paris Barış Konferansı’nda Alman sömürgesi olmaktan kurtulan Shandong bölgesinin Japonlara verilmesi ve Woodrow Wilson’un 14 ilkesinin dikkate alınmaması Çin Cumhuriyeti tarafını çok büyük hayal kırıklığına uğrattı. Bu durumda Yeni Kültür Hareketi savunucuları kendilerini Çin’in kaderini belirlemek konusunda sorumlu hissederek politikaya dahil oldular ve girişimleri sonucunda modern Çin tarihinin en önemli olaylarından birisi olan 4 Mayıs Hareketi meydana geldi.

4 Mayıs Hareketi

Paris Barış Konferansı’nda Shandong’un Japon İmparatorluğuna verilmesi konusunda yapılan anlaşma sonucunda Cai Yuanpei, Chen Duxiu ve Li Dazhao gibi önemli modernistleri barındıran Pekin Üniversitesi’nin öğrencileri protestolara başladılar ve bu protesto dalgası tüm Pekin’deki üniversitelere dağıldı. Daha sonra Şangay’daki üniversitelere de sıçrayan protestolar işçilere ve iş adamlarına kadar ulaştı. İşçi ve iş adamlarının da katılımıyla ciddi ses getiren bu protestolar sonucunda Çin Hükümeti Versay anlaşmasını imzalamadı.  

Bu protestolar sonucunda Çin halkında milli bilinç gelişmiş, ortak kimlik oluşturma konusunda önemli yol katedilmiştir. Modernistler bu protestolar sayesinde halktan daha fazla destek görmeye başlamış, bu durum muhafazakarlar için önemli bir kayıp olmuştur. Hatta bu hareketlerin sonucunda Çin’de sosyalist hareket büyük bir ivme kazanmış, bugünkü Çin Komünist Partisi’nin temelleri atılmıştır.

4 Mayıs Protestoları Sosyalist Hareketi nasıl etkiledi?

Versay’da batı ittifakının Çin’e sırtını döndüğünü gören bazı entelektüeller, Çin’in kurtuluş formülünün Batı tipi liberal demokrasi olduğu konusunda şüpheye düştüler. Bu şüphe onları diğer bir alternatif olan ve o dönem için hali hazırda Rusya’da uygulanan Marksizm ile tanıştırdı. Marksizm, Liberalizm’in bir numaralı alternatifiydi ve Li Dazhao Çin’de Marksizm’in çalışılması için yoğun bir efor ortaya koyuyordu. Tüm bu gelişmelerin ışığında 1921 senesinde Chen Duxiu ve Li Dazhao Çin Komünist Partisi’ni kurdular. Dolayısı ile 4 Mayıs hareketi sebeplerinden dolayı Yeni Kültür Hareketi’ni politize etmiş  ve sonuçlarıyla Li Dazhao ve Chen Duxiu gibi Çin’deki modernist entelektüellerin sosyalizme yönelmesine sebep olmuştur. Bu ikilinin kurduğu Çin Komünist Partisi 1949 yılında Mao Zedong önderliğinde Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurmuştur. Dolayısıyla 4 Mayıs hareketi var oluşu itibariyle Çin Halk Cumhuriyetine ve Çin modernleşmesine giden yolun en önemli adımlarından birisidir.

Sonuç

Bu analizde Çin’de modernleşmenin sağlanması ve sosyalizmin yayılmasındaki temel toplumsal sebeplerden birisi olan Yeni Kültür Hareketi ve onun önemli derecede etkilediği 4 Mayıs hareketi incelenerek Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulumundan önce yaşanılan toplumsal olayların Çin modernleşmesini, Çin Komünist Partisini ve Çin Halk Cumhuriyeti’ni nasıl etkilediği tartışılmıştır. Bu analiz özellikle uluslararası arenada gerçekleşen tarihsel olayların ve çağın getirdiği değişim rüzgarının sonuçlarının toplumlar üzerinde ciddi değişimlere sebep olduğunu göstermeye çalışmıştır. Bu bağlamda modern Çin tarihi daha fazla incelenmeli ve analiz edilmelidir. 

Referanslar

Geng, Y. (2015). Rise of the New Culture Movement. In An introductory study on China’s cultural transformation in recent times (pp. 227–265). Springer.

Mitter, Rana (2004). A Bitter Revolution: China’s Struggle with the Modern World. Oxford University Press.

Spence, Jonathan D. (1981). The Gate of Heavenly Peace: The Chinese and Their Revolution, 1895-1980. New York: Viking. pp. 117–123. 

Shan, P. F. (2020). Assessing Li Dazhao’s role in the New Cultural Movement. In X. Li & Q. Fang (Eds.), A century of student movements in China: The mountain movers, 1919–2019 (pp. 3–22). Lexington Books.

Fotoğraf: CRI Türkiye