POLSAM | POLİTİK STRATEJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ
Bölge Çalışmaları Uzmanı
Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), 5-6 Temmuz 2024 tarihinde Azerbaycan’ın ve Türk dünyasının kültür başkenti Şuşa’da ilk kez bir araya gelmiştir. Şuşa kentinde, “Ulaştırma Bağlantısı ve İklim Hareketi ile Sürdürülebilir Bir Gelecek İnşa Etmek” teması ile düzenlenen zirve kapsamında “Karabağ Deklarasyonu” imzalanmıştır. İmza töreni, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 15 Haziran 2021’de Şuşa Beyannamesi‘ni imzaladığı alanda yapılmıştır.
Bu zirve ile Türk dünyasının ortak tarihi, kültürel ve etnik kökenlerinden ilham alarak, bölgede barış, güvenlik, istikrar ve kalkınmayı hedefleyen stratejik iş birliğini artırmak amaçlanmıştır. Toplantının ev sahipliğini Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yapmış olup, katılımcılar arasında Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, Türkiye Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Macaristan Başbakanı Viktor Orban, ilk kez bu zirvede lider düzeyinde temsil edilecek Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ve TDT Genel Sekreteri Kubanichbek Ömüraliyev yer almıştır.
Zirvede, Trans-Hazar Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridoru’nun önemi üzerinde durularak bölgesel bağlantıyı güçlendirmek ve ticaret hacimlerini artırmak hedeflenmiştir. Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattının modernizasyonu ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projesi gibi büyük ulaşım projeleri, bölgedeki ticaretin ve ekonomik entegrasyonun artırılmasında kilit rol oynamaktadır. Bu projeler, Türk devletleri arasındaki ticaretin önündeki engellerin kaldırılmasına ve bölgesel kalkınmanın hızlandırılmasına katkı sağlayacaktır. Ayrıca uygun ulaşım altyapısı ve verimli bölgelerarası ulaşım koridorlarının oluşturulması yoluyla Türk devletleri arasındaki bağlantının daha da geliştirilmesi vurgulanmıştır. Özellikle limanlara, demiryollarına, otoyollara ve lojistik merkezlere yapılacak altyapı yatırımları ile uluslararası ticaretin ve ekonomik refahın artırılması amaçlanmaktadır.
Türk devletleri arasında iklim eylemi ve yenilenebilir enerji kaynaklarının entegrasyonu konularında daha yakın iş birliğinin öneminin altı çizilmiştir. İklim değişikliği ile mücadele ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak için ortak çabaların artırılması arzulanmıştır. Bu bağlamda, TDT İklim ve Yeşil Dijital Platformu ve İklime Dirençli Köyler Forumu gibi girişimlerin başlatılması planlanmaktadır. Güneş, rüzgâr ve hidroelektrik enerji gibi temiz enerji kaynaklarının entegrasyonuna odaklanarak sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek, ekonomik büyümeyi güçlendirmek ve iklim eylemini desteklemek amaçlanmaktadır. Ayrıca Azerbaycan-Kazakistan-Özbekistan enerji sistemleri arasındaki (Yeşil Koridor) iş birliği de memnuniyetle karşılanmıştır. Küresel iklim eylemi çabalarının bir parçası olarak, ülkelerin sera gazı emisyonlarını azaltma ve yenilenebilir enerji kullanımını artırma hedefleri belirlenmiştir. Bu toplantıda, iklim değişikliği ile mücadelede ortak bir duruş sergilemiş ve yenilenebilir enerji yatırımlarını artırma sözü verilmiştir.
Dijital İpek Yolu projesi ve dijital devlet altyapılarının geliştirilmesi konularında iş birliğinin artırılması, bölgedeki dijital dönüşüm ve siber güvenlik kapasitelerinin güçlendirilmesine katkı sağlayacaktır. Yapay zekâ projeleri ve ulusal uzay programları gibi ileri teknoloji alanlarında ortak çalışmalar da Türk devletlerinin küresel rekabet gücünü artıracaktır. Elektronik belge alışverişi için e-imza/dijital imza mekanizmalarının uyarlanması ve çevrimiçi devlet hizmetlerinin entegrasyonu gibi dijital devlet altyapılarının geliştirilmesi konularında Türk devletleri arasında iş birliği ve fikir alışverişi teşvik edilmektedir. Yapay zekâ politikaları, yönergeleri ve ortaklıklar oluşturmak, veri merkezleri ve bulut altyapıları oluşturmaya yönelik politikaların ve en iyi uygulamaların geliştirilmesi de hedeflenmektedir. Yapay zekâ projelerinin başarılı bir şekilde geliştirilmesi için üye devletler, kültürlerarası iletişimi kolaylaştırmak, eğitim platformları geliştirmek, sağlık teknolojilerini geliştirmek ve ekonomiyi teşvik etmek amacıyla geniş bir dil modeli oluşturmanın ve “büyük dil modeli” şeklinde ortak bir platform kullanmanın önemine dikkat çekmektedir.
Türk dünyasının kültürel mirasının korunması ve tanıtılması amacıyla, TÜRKSOY, Türk Akademisi ve Türk Kültürü ve Mirası Vakfı gibi iş birliği kuruluşlarının rolü takdir edilmiştir. Gazze’deki insani duruma yönelik duyarlılık ve Filistin devletinin tanınmasına yönelik çağrılar, Türk devletlerinin uluslararası insani değerler konusundaki ortak duruşunu yansıtmaktadır. Gazze’deki insani felaketten duyulan derin kaygı ve sivil halkın ayrım gözetmeksizin hedef alınmasının kınanması, Türk devletlerinin insani değerlere olan bağlılığını göstermektedir. Derhal ve kalıcı ateşkesin sağlanması, Gazze’ye engelsiz insani yardım sağlanması ve BM Güvenlik Konseyi’nin ilgili kararlarına tam uyum sağlanması çağrısı yapılmıştır. İsrail-Filistin çatışmasına iki devletli çözüme dayanan adil ve uzun vadeli bir çözüm çağrısında bulunulmuş ve başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız, egemen ve birleşik bir Filistin Devleti’nin uluslararası alanda tanınması desteklenmiştir.
Savunma sanayii alanında ortak faaliyetlerin sürdürülmesi ve üye devletlerin ilgili kurumları arasında yakın iş birliği, bölgesel güvenliğin ve istikrarın sağlanmasında önemli bir rol oynayacaktır. Bu iş birliği, bölgedeki savunma kapasitelerinin artırılmasına ve ortak tehditlere karşı daha etkili bir yanıt verilmesine olanak tanıyacaktır. Üye devletlerin ulusal mevzuatları uyarınca savunma sanayii alanında ortak faaliyetleri sürdürme niyetleri bir kez daha vurgulanmıştır.
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Kırgız Cumhuriyeti Devlet Başkanı Sadyr Japarov, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz tarafından imzalanan Karabağ Deklarasyonu, Türk Devletleri Teşkilatı üyesi ülkelerin siyasi, ekonomik, kültürel ve insani alanlarda daha yakın iş birliği içinde hareket etme kararlılığını ortaya koymaktadır. Zirvede alınan kararlar ve yapılan açıklamalar, Türk devletleri arasındaki iş birliğinin derinleştiğini ve bölgesel istikrarın sağlanmasına yönelik ortak çabaların artarak devam edeceğini göstermiştir. Bu nedenle, zirvenin sonuçları ve ortaya konan ortak vizyon, Türk devletlerinin gelecekteki stratejik yönelimlerini ve uluslararası arenadaki konumlarını güçlendirecek niteliktedir.
Kaynakça
Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları Gayriresmi Zirvesi’nde ‘Karabağ Deklarasyonu’ imzalandı, https://anlatilaninotesi.com.tr/20240706/turk-devletleri-teskilati-devlet-baskanlari-gayriresmi-zirvesinde-karabag-deklarasyonu-imzalandi-1085598743.html, 06.07.2024, (Erişim Tarihi: 07.07.2024).
Şuşada Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə Qarabağ Bəyannaməsi imzalanıb, https://president.az/az/articles/view/66416, 06.07.2024, (Erişim Tarihi: 07.07.2024).
TRT Haber Web Sitesi, İlklerin zirvesi: Türk Devletleri Teşkilatı Şuşa’da, https://www.trthaber.com/haber/gundem/ilklerin-zirvesi-turk-devletleri-teskilati-susada-866497.html, 05.07.2024, (Erişim Tarihi: 07.07.2024).
